Tiết thu phân là một định nghĩa về tiết khí trời, được xuất phát từ Trung Quốc và áp dụng phổ biến trong nông nghiệp. Căn cứ vào đặc điểm của tiết khí này, người nông dân có thể chọn được loại cây trồng phù hợp cho hoạt động sản xuất của mình.
Tiết thu phân là gì?
24 tiết khí trong âm lịch
Theo âm lịch, một năm được chia thành 24 tiết khí. Sự phân chia 24 tiết khí này được căn cứ vào vị trí tọa độ của Mặt trời. Người ta chia mặt phẳng không gian thành 360 độ và theo đó thì cứ mỗi một tiết khí sẽ cách nhau 15 độ. Như vậy, một năm 4 mùa sẽ có 6 tiết khí vào mùa xuân, 6 tiết khí vào mùa hạ, 6 tiết khí vào mùa thu và 6 tiết khí vào mùa đông.
- Lịch tiết khí mùa xuân như sau:
Tiết Xuân Lập: Bắt đầu từ ngày 4 hoặc ngày 5 tháng dương lịch hàng năm. Lúc này, vị trí mặt trời là ở kinh độ 315.
Tiết Vũ Thủy: Theo từ điển tiếng Hán có nghĩa là mưa ẩm. Đây là tiết khí bắt đầu từ ngày 18 hoặc 19 tháng 2 dương lịch. Vị trí mặt trời vào tiết khí này là ở kinh độ 330.
Tiết Kinh Trập: Bắt đầu từ ngày 5 hoặc 6 tháng 3 dương lịch. Vào tiết Kinh Trập, vị trí mặt trời là 345 độ.
Tiết Xuân Phân: Được bắt đầu từ ngày 20 đến ngày 21 tháng 3 hàng năm. Lúc này, mặt trời ở tọa độ 0.
Tiết Thanh Minh: Theo từ điển Hán Ngữ Thanh Minh nghĩa là trong sáng. Được bắt đầu từ ngày 4 hoặc 5 tháng 4 dương lịch. Mặt trời ở kinh độ 15 độ.
Tiết Cốc Vũ: Tên gọi Cốc Vũ có nghĩa là mưa rào to như hạt ngũ cốc. Theo lịch tiết khí, Tiết Cốc Vũ bắt đầu từ ngày 20 hoặc 21 tháng 4. Lúc này, mặt trời ở vị trí 30 độ.
- Lịch tiết khí mùa hạ:
Tiết Lập Hạ: Tiết Lập Hạ diễn ra khi mặt trời ở vị trí 45 độ và được bắt đầu vào ngày 5 hoặc 6 tháng 5.
Tiết Tiểu Mãn: Tiểu Mãn có nghĩa là lũ nhỏ. Được bắt đầu từ ngày 21 hoặc 22 tháng 5, lúc mặt trời ở vị trí 60 độ.
Tiết Mang Chủng: Tiết Mang Chủng bắt đầu vào 5 hoặc 6 tháng 6 và kết thúc vào 21 tháng 6 dương lịch. Lúc này, mặt trời nằm ở vị trí 75 độ, cung cấp một lượng nhiệt rất cao đến Trái Đất.
Tiết Hạ Chí: Đây là tiết khí báo hiệu thời điểm giữa mùa hạ. Bắt đầu từ ngày 21 hoặc 2 tháng 6, kết thúc vào ngày 7 tháng 7 hàng năm.
Tiết Tiểu Thử: Nghĩa là nắng nhẹ. Bắt đầu vào ngày 7 hoặc 8 tháng 7, kết thúc vào 22 tháng 7. Đây là tiết khí báo hiệu áp thấp nhiệt đới và mùa bão, lũ lụt. Tọa độ mặt trời lúc bấy giờ là 105 độ.
Tiết Đại Thử: Bắt đầu từ 22 hoặc 23 tháng 7, kết thúc vào 7 tháng 8.
- Lịch tiết khí mùa thu:
Tiết Lập Thu: Vào tiết Lập Thu, mặt trời ở vị trí 135 độ, bắt đầu từ ngày 7 hoặc 8 tháng 8. Trời lúc này se se lạnh.
Tiết Xử Thử: Diễn ra trong khoảng thời gian từ 23 hoặc 24 tháng 8 dương lịch. Trời mát mẻ, dễ chịu.
Tiết Bạch Lộ: Bắt đầu từ 7 hoặc 8 tháng 9, kết thúc vào ngày 23 tháng 9. Vào tiết này, mặt trời nằm ở 165 độ.
Tiết Thu Phân: Được bắt đầu từ 22 hoặc 23 tháng 9, kết thúc ngày 8 tháng 10. Đây là thời điểm giữa thu, nhiệt độ giảm hơn so với tiết khí trước.
Tiết Hàn Lộ: Diễn ra từ ngày 8 hoặc 9 tháng 10, kết thúc vào 23 tháng 10 hàng năm.
Tiết Sương Giáng: Là thời điểm xuất hiện sương về đêm và sáng sớm. Bắt đầu từ 23 hoặc 24 tháng 10, kết thúc vào 7 tháng 11.
- Lịch tiết khí mùa đông:
Tiết Lập Đông: Bắt đầu từ ngày 7 hoặc 8 tháng 11. Là thời điểm báo hiệu mùa đông bắt đầu. Lượng nhiệt bắt đầu giảm.
Tiết Tiểu Tuyết: Bắt đầu từ 22 hoặc 23 tháng 11, kết thúc vào 7 tháng 12 dương lịch. Thời tiết có xuất hiện tuyết rơi tại vùng núi cao.
Tiết Đại Tuyết: Theo lịch tiết khí, tiết Đại Tuyết bắt đầu từ 7 hoặc 8 tháng 12. Lúc này, khu vực núi cao có đóng băng trên diện rộng. Còn đồng bằng thì rất lạnh lẽo.
Tiết Đông Chí: Có nghĩa là giữa mùa đông, bắt đầu từ 21 hoặc 22 tháng 12.
Tiết Tiểu Hàn: Tiết Tiểu Hàn nghĩa là rét nhẹ. Được bắt đầu từ ngày 5 hoặc 6 tháng 1 dương lịch hàng năm.
Tiết Đại Hàn: Tiết Đại Hàn nghĩa là rét đậm rét hại. Xảy ra từ ngày 20 hoặc 21 tháng 1, tại thời điểm mặt trời ở kinh độ 300.
Nghĩa của từ “thu”, “phân”
Tiết thu phân là tiết khí trời được định nghĩa bởi người Trung Quốc cổ đại. Là tiết khí khởi đầu bằng điểm giữa của mùa thu. Nghĩa của cụm từ thu phân cũng tương đối dễ hiểu đối với mọi người. Theo từ điển Hán Ngữ, “thu” có nghĩa là mùa thu, còn “phân” có nghĩa là phân chia. Sự phân chia này ám chỉ những chia tách đồng đều, cân bằng. Như vậy ý nghĩa chung của tiết khí thu phân là để chỉ khoảng thời gian ở giữa mùa thu.
Theo quan điểm của khoa học phương Tây, thu phân dùng để chỉ điểm bắt đầu mùa thu ở Bắc bán cầu. Là thời điểm mà mặt trời gần với xích đạo Trái Đất nhất trong năm và mặt trời có xu hướng dịch chuyển xuống phía Nam.
Đặc điểm tiết thu phân trong 24 tiết khí
Trong 24 tiết khí, tiết thu phân được xếp vào lịch tiết khí mùa thu. Vào tiết thu phân, mặt trời nằm ở vị trí chính giữa hai bán cầu, nên lượng nhiệt cung cấp đồng đều. Trong thời điểm này, các loài động vật và thực vật phát triển chậm, chờ đợi những cơ hội phát triển mới. Còn con người thì cần phải quan tâm nhiều hơn đến sức khỏe của mình. Vì rất dễ mắc phải các bệnh về đường hô hấp như cảm lạnh hay phong hàn.
Thời gian diễn ra tiết thu phân
Thời gian trung bình hàng năm diễn ra thu phân là từ ngày 22 hoặc 23 tháng 9 dương lịch. Lúc này mặt trời nằm ở kinh độ 180 các khoảng thời gian trên Trái Đất sẽ là chính xác nhất. Bạn sẽ dễ dàng quan sát được mặt trời mọc chính xác ở Đông và lặn chính xác ở phía Tây. Các nhà khoa học đã tính toán và chỉ ra rằng, ngày đầu tiên diễn ra tiết thu phân, mặt trời và xích đạo sẽ tạo ra một góc 90 độ, khi đúng 12 giờ.
Vào thời điểm diễn ra tiết thu phân mặt trời chuyển động biểu kiến xuống phía Nam đến vị trí xích đạo. Hoàn toàn không nghiêng về bất kỳ nửa bán cầu nào, nên lượng chiếu sáng ổn định và đồng đều giữa tất cả các nơi trên Trái Đất. Nhờ vậy mà lượng nhiệt được cung cấp cho Trái Đất được giữ cân bằng.
Bên cạnh đó, khi bước sang tiết thu phân, khoảng thời gian giữa ngày và đêm sẽ không có sự chênh lệch giống như các tiết khí trước. Chúng sẽ được biểu thị tương đương nhau. Thời gian ban ngày ở Bắc bán cầu là bao nhiêu thì Nam bán cầu cũng như vậy. Nếu ở Bắc bán cầu đang ở tiết thu phân thì ở Nam bán cầu sẽ là giữa mùa xuân.
Vào năm 2020 thời điểm diễn ra thu phân là từ ngày 23 tháng 9 và kết thúc vào ngày 8 tháng 10.
Một số ảnh hưởng của tiết thu phân
Tiết thu phân với con người
Tiết thu phân là thời điểm người nông dân bắt đầu thu hoạch lương thực và ngũ cốc. Tiến hành canh tác và chuẩn bị trồng các loại rau màu cho vụ đông. Xa xưa, khi kỹ thuật canh tác còn lạc hậu thì người nông dân không lao động vào thời điểm này. Vì thế thu phân còn có tên gọi khác là tiết nông nhàn. Còn ngày nay thì mọi thứ phát triển hơn. Người nông dân biết phân bổ thời gian lao động tốt hơn.
Đối với những người chăn nuôi gia súc gia cầm, thì thu phân là khoảng thời gian để họ tổng vệ sinh, dọn dẹp chuồng trại và phòng dịch cho vật nuôi. Để ngăn chặn các loại virus, vi khuẩn gây bệnh phát triển. Nếu không thực hiện triệt để quá trình vệ sinh này, gia súc, gia cầm rất dễ nhiễm bệnh và chết.
Khi trời bước sang tiết thu phân thì thời tiết tương đối mát mẻ và dễ chịu. Đặc điểm thời tiết này cũng rất thích hợp để các loài vi sinh vật phát triển. Nên con người rất dễ mắc phải các bệnh về đường hô hấp. Dễ bị mắc phong hàn, cảm lạnh.
Trong tiết khí này, con người cần phải quan tâm nhiều hơn đến sức khỏe của mình. Vì lúc này rất khó kiểm soát được các tác nhân gây bệnh. Việc suy giảm sức khỏe sẽ diễn ra nhanh và dễ trở nên trầm trọng hơn.
Tiết thu phân với động vật
Vào tiết thu phân, các loài động vật thường hạn chế di chuyển, đi lại. Đặc biệt là các loài như ếch, rắn, chuột,… Lúc này, mùa sinh sản cũng đã đi qua, nên sự sống không còn nhộn nhịp như trước nữa. Chúng chuyển sang cuộc sống trầm lắng, tìm những nơi trú ẩn an toàn để sống qua mùa đông và chờ đợi những sự thay đổi và cơ hội phát triển mới trong chu trình sinh trưởng của mình.
Một số loài động vật như nai, chim, hươu,… tiến hành di chuyển xuống vùng phía Nam. Để tránh mùa đông lạnh lẽo ở phía Bắc. Phía Nam là nơi có nhiệt độ ấm, có thảm thực vật phong phú, dồi dào thức ăn, nguồn nước. Phù hợp cho quá trình phát triển của các loài động vật sau này.
Tiết thu phân với thực vật
Quá trình dịch chuyển của mặt trời trong tiết thu phân khiến cho lượng nhiệt và lượng chiếu sáng thay đổi. Không còn mạnh mẽ như trước. Chính vì vậy mà thực vật trong giai đoạn này ít quang hợp hơn. Sự sống diễn ra chậm rãi và từ từ, không quá mạnh mẽ như các giai đoạn trước.
Đây cũng là giai đoạn mà các loại thực vật có phần lá chuyển sang màu vàng và rụng dần. Hoạt động rụng lá nhằm mục đích hạn chế sự thoát hơi nước. Hạn chế việc tiêu tốn chất hữu cơ vào những phần không cần thiết của cây. Sau quá trình rụng lá vào mùa thu, và ủ cành vào mùa đông. Cây sẽ tích tụ chất dinh dưỡng vào rễ và thân cây để đâm chồi và nảy lộc vào mùa xuân ấm áp.
Riêng với xương rồng do phần lá đã tiêu biến thành gai nhọn để hạn chế việc thoát hơi nước, do điều kiện sống thiếu nước. Nên thu phân đến cũng chính là lúc mà xương rồng bước sang giai đoạn ngủ đông. Nó tiến hành tích lũy chất dinh dưỡng vào thân cây mọng nước. Để chuẩn bị cho những hoạt động trao đổi chất và việc ra hoa sau này. Vì thế nên trong quá trình chăm sóc xương rồng vào tiết thu phân, bạn nên giảm tần suất tưới nước cho cây, khoảng 1 tháng 1 lần là đủ. Bên cạnh đó, bạn cũng nên ngừng việc bón phân cho cây. Nếu vẫn tưới nước và bón phân như các giai đoạn trước, cây sẽ rất dễ bị chết.
Các lễ hội nổi bật trong tiết thu phân
Ở Việt Nam và Trung Quốc, tiết thu phân rơi vào thời điểm gần cuối năm, không khí dễ chịu và mát mẻ. Nên rất thích hợp để tổ chức các lễ hội, các hoạt động vui chơi ngoài trời. Trong đó, lễ hội lớn và không thể không nhắc đến chính là Trung thu.
Trung thu là thời điểm để mọi người trong gia đình quây quần và đoàn tụ với nhau. Họ cùng nhau trò chuyện, vui chơi, ăn uống để làm tăng sợi dây gắn kết gia đình. Đây cũng là dịp để mọi người cùng mong ước những điều tốt đẹp sẽ đến vào những ngày tháng còn lại trong năm.
Tại Nhật Bản, thu phân là ngày lễ chính thức của quốc gia. Được tổ chức như một lễ hội truyền thống. Trong ngày lễ này, mọi người ở xa sẽ về đoàn tụ gia đình và đi tảo mộ người thân.
Tại các quốc gia Âu Mỹ, thu phân là thời điểm họ bắt đầu thu hoạch vụ mùa. Nên họ sẽ tổ chức lễ hội “Mừng được mùa”. Hay như ở Anh thì có tên gọi là “ Ngày trăng thu hoạch”. Với mong muốn cầu mong mùa màng bội thu và cầu chúc những điều tốt lành cho tất cả mọi người.
Tại Hoa Kỳ và Canada, lễ hội lớn nhất vào thu phân là lễ Tạ Ơn (Thanksgiving). Đây là lễ hội tổ chức mừng thu hoạch và tạ ơn Thiên Chúa đã cho họ cuộc sống đầy đủ và an lành. Vào ngày lễ Tạ Ơn, tất cả người lao động sẽ được nghỉ lễ. Tuy nhiên, kỳ nghỉ lễ này là do loài người tự đặt nên chứ không hề được ghi chép trong Kinh Thánh.
Trong Kinh Thánh, lễ trọng thể mùa thu là Lễ Kèn Thổi, (Đại) Lễ Chuộc Tội và Lễ Lều Tạm.
+ Tiết thu phân tại – Việt Nam
Vào tiết thu phân 2021, tỉnh Việt Nam dự báo có mưa, không khí mát mẻ. Nhiệt độ ngày cao nhất là từ 25 đến 28 độ, một vài đợt gió mùa nhẹ có thể kéo nhiệt độ xuống mức thấp 23 độ. Khí tượng nhìn chung lý tưởng, mọi người đều thoải mái và rộn ràng chào đón mùa thu. Thời điểm này, tuy không có những lễ hội văn hóa đặc sắc, những thức quà chỉ thu phân mới có. Thế nhưng vẫn rất hấp dẫn bởi cảnh quan và điểm tích lịch sử. Núi non trùng điệp và hương sắc mùa thu sẽ khiến cảm nhận của bạn trở nên ấn tượng hơn về con người và vùng đất Việt Nam.
Bài hát hay về tiết thu phân bạn nên nghe
Thu phân – Âm khuyết thi thính ft côn ngọc
https://www.youtube.com/watch?v=8Lm4nPDBu3k
